خود ارجاعی یا استناد به خود، به فرآیند ارجاع به آثار و نوشته‌های پیشین نویسنده در مدارک و تحقیقات جدید اشاره دارد. این مفهوم در دنیای علمی و پژوهشی به عنوان یک ابزار مهم برای نشان دادن پیوستگی تحقیقاتی و ادامه دادن به روند علمی در نظر گرفته می‌شود. در واقع، خود ارجاعی به محققان این امکان را می‌دهد که به کارهای قبلی خود اشاره کنند و ارتباط میان پژوهش‌های مختلف خود را به وضوح نشان دهند.
خود ارجاعی می‌تواند به چندین شکل ظاهر شود. محققان ممکن است به مقالات قبلی خود در یک تحقیق جدید اشاره کنند تا پایه‌گذار نظریات و داده‌های خود را مستند کنند. همچنین، این ارجاعات به ایجاد اعتبار و نمایاندن تخصص پژوهشگر در زمینه‌ای خاص کمک می‌کند. با این حال، استفاده نادرست از خود ارجاعی می‌تواند منجر به افزایش مصنوعی در تعداد ارجاعات به کارهای یک پژوهشگر شود که می‌تواند به نادرستی تأثیرگذار بر ارزیابی‌های علمی گردد.
پیشنهاد ویژه: چاپ مقاله ISI
مفهوم خود ارجاعی یا استناد به خود (Self-Citation)
برای درک بهتر مفهوم خود ارجاعی یا استناد به خود، ابتدا باید با انواع آن آشنا شویم. خود ارجاعی می‌تواند به دو شکل مختلف انجام شود. در حالت اول، نویسنده یک اثر علمی، مانند مقاله یا کتاب، به آثار علمی قبلی خود اشاره می‌کند. به عبارت دیگر، نویسنده در مقاله یا کتاب جدیدش تلاش می‌کند تا تمام کارهای علمی قبلی خود را به عنوان منابع ذکر کند.
در برخی موارد، نویسنده ممکن است مستقیماً به مقالات یا کتاب‌های قبلی خود در متن مقاله جدید اشاره کرده و آنها را به عنوان مراجع استفاده کند. این شیوه یکی از انواع خود ارجاعی است و ممکن است باعث افزایش شاخص H نویسنده شود که به همین دلیل بسیاری از نویسندگان به این روش متوسل می‌شوند.
در حالت دوم، خود ارجاعی به طور خاص در نشریات علمی شناخته شده است. سردبیران مجلات ممکن است از نویسندگان بخواهند که در مقالات خود به مقالات منتشر شده قبلی در همان مجله اشاره کنند. به عنوان مثال، اگر شما قصد دارید مقاله‌ای به مجله‌ای با نام Cancer ارسال کنید، یکی از شروط سردبیر این است که مقاله شما باید به چند مقاله قبلی که در همان مجله منتشر شده است، ارجاع دهد (البته این مقالات باید با موضوع مقاله شما مرتبط باشند).
همچنین، نویسنده ممکن است برای افزایش شانس پذیرش مقاله، به مقالاتی از همان مجله که قصد ارسال مقاله به آن را دارد، اشاره کند و آنها را در فهرست مراجع بیاورد. یکی از دلایل اصلی این نوع استناد این است که هرچه مقالات یک مجله بیشتر مورد استناد قرار گیرند، ضریب تأثیر آن مجله افزایش می‌یابد. ضریب تأثیر مجله به اختصار با IF یا Impact Factor نشان داده می‌شود.
آیا استفاده از خودارجاعی یا استناد به خود (Self-Citation) اقدامی غیر اخلاقی است؟
استناد به خود به طور ذاتی نمی‌تواند غیر اخلاقی باشد، اما اگر به طور افراطی انجام شود، ممکن است به عنوان یک عمل غیرقابل قبول و نامناسب تلقی شود. برای روشن شدن این موضوع، به مثال زیر توجه کنید: فرض کنید در نوشتن بیان مساله یک تحقیق، به شدت بر روی پژوهش‌های یک محقق خاص تاکید کرده‌اید. این کار می‌تواند به شما نسبت به مطالعه محدود مقالات دیگر و اتکای بیش از حد بر روی چند پژوهش خاص متهم کند.
حالا تصور کنید که در نگارش بیان مساله یا سایر بخش‌های تحقیق، به طور عمده به مقالات خود اشاره کنید. این احتمالاً باعث می‌شود که خواننده احساس کند شما بیشتر بر روی کارهای قبلی خود تکیه کرده‌اید، در حالی که هزاران پژوهش دیگر در این حوزه وجود دارد. بنابراین، در نگارش یک اثر علمی، لازم است که از منابع مختلف استفاده کنید و فقط به تعداد معدودی از مقالات اخیر و مرتبط خود اشاره نمایید. در این صورت، مقاله شما از نظر علمی قابل قبول‌تر خواهد بود.
پیشنهاد ویژه: چاپ مقاله Scopus
آیا میزان قابل قبولی برای استناد به خود وجود دارد؟
برای تعیین درصد قابل قبول خودارجاعی، باید گفت که استانداردهای ثابتی در این زمینه وجود ندارد. نویسندگان و سردبیران مجلات باید به میزان استناد به خود در مقالات توجه داشته باشند تا از اتهام خودارجاعی جلوگیری کنند. همچنین، نویسندگان باید برای پیشگیری از افراط در استناد به خود، از منابع مختلف بهره‌برداری کنند و تنها به تعداد محدودی از مقالات مرتبط و جدید خود اشاره نمایند.
آیا مجلات ممکن است به دلیل افراط در استناد به خود مورد توبیخ قرار گیرند؟
بله، برخی از مجلات به خاطر استفاده افراطی از خودارجاعی، از پایگاه‌های استنادی مانند ISI یا اسکوپوس حذف شده‌اند. پایگاه‌های علمی توجه زیادی به مسئله استناد به خود دارند زیرا این عمل می‌تواند منجر به ایجاد ابهام در شناسایی مجلات تاثیرگذار واقعی شود. در برخی موارد، حتی مجلات ISI با ضریب تاثیر بالا نیز به دلیل اتهام خودارجاعی از پایگاه تامسون رویترز کنار گذاشته شده‌اند.
آیا ممکن است مقاله‌ای به دلیل استفاده از خودارجاعی رد شود؟
نویسندگان ممکن است از خودارجاعی به دو دلیل استفاده کنند: اول، برای تبلیغ و معرفی آثار خود، و دوم، برای افزایش شانس پذیرش مقاله در مجله‌ای که به آن ارسال می‌شود. در هر دو حالت، اگر استفاده از استناد به خود به حد افراطی برسد، ممکن است منجر به رد مقاله یا درخواست تغییر برخی از مراجع توسط مجله در فرآیند داوری شود.
پیشنهاد مطالعه: تفاوت ایمپکت فاکتور JCR با گلوبال ایمپکت فاکتور چیست؟
کلام پایانی
خود ارجاعی یا استناد به خود (Self-citation) به فرآیند ارجاع به مقالات یا آثار قبلی نویسنده در مقالات جدید اشاره دارد. این عمل می‌تواند به دو شکل مثبت و منفی تأثیرگذار باشد. از یک سو، خود ارجاعی می‌تواند به تقویت اعتبار علمی نویسنده و ایجاد ارتباط بین آثار مختلف او کمک کند. از سوی دیگر، اگر به طور نادرست و با هدف افزایش تعداد ارجاعات به کار رود، می‌تواند به عنوان یک رفتار غیراخلاقی و غیرمعتبر در نظر گرفته شود.
بنابراین، استفاده معقول و منطقی از خود ارجاعی می‌تواند به پیشرفت علمی و اعتبار پژوهش‌ها کمک کند، اما باید با احتیاط و با رعایت اصول اخلاقی انجام شود. پژوهشگران باید به این نکته توجه داشته باشند که خود ارجاعی باید به معنای واقعی و برای ارائه اطلاعات جدید و مرتبط باشد، نه تنها برای افزایش آمار ارجاعات.
سوالات متداول
- آیا خود ارجاعی همیشه غیراخلاقی است؟
نه، خود ارجاعی به خودی خود غیراخلاقی نیست. اگر نویسنده به آثار قبلی خود به منظور توضیح یا تقویت نظریات جدیدش ارجاع دهد، این عمل می‌تواند مفید و منطقی باشد. اما اگر از خود ارجاعی به عنوان ابزاری برای افزایش آمار ارجاعات استفاده شود، این عمل می‌تواند غیراخلاقی تلقی شود.
- چگونه می‌توان از خود ارجاعی نادرست جلوگیری کرد؟
برای جلوگیری از خود ارجاعی نادرست، پژوهشگران باید به دقت بررسی کنند که آیا ارجاع به آثار قبلی خود واقعاً ضروری است یا خیر. همچنین، باید از ارجاع به مقالاتی که تنها برای افزایش آمار ارجاعات نوشته شده‌اند، خودداری کنند و به مقالات و منابع جدید و مرتبط ارجاع دهند.
- آیا خود ارجاعی می‌تواند به اعتبار علمی یک پژوهشگر آسیب بزند؟
بله، اگر خود ارجاعی به طور نادرست و به منظور افزایش مصنوعی تعداد ارجاعات انجام شود، می‌تواند به اعتبار علمی پژوهشگر آسیب بزند. این عمل ممکن است باعث شود که دیگر پژوهشگران و داوران به اعتبار و کیفیت کار او شک کنند و در نتیجه، تأثیر منفی بر روی شهرت علمی او بگذارد.
4 دیدگاه. دیدگاه جدید بگذارید
این مقاله راجع به خود ارجاعی خیلی جالب بود. من یه سوال داشتم. این خود ارجاعی که میگیم آخه چیه؟ مگه میشه یه نویسنده به مقاله خودش ارجاع بده؟ این چه معنی میده؟ یه توضیح ساده‌تر بدین که ما دانشجوها هم بفهمیم!
خیلی ممنون بابت این مقاله. من دارم روی یه مقاله کار می‌کنم و خواستم بدونم این خود ارجاعی چه تاثیری روی اعتبار مقاله میذاره؟ یعنی اگه یه مقاله خیلی خود ارجاعی داشته باشه، ارزشش کمتر میشه؟
مقاله خوبی بود، ولی من یه جا گیر کردم. این خود ارجاعی که میگن، همیشه بده؟ یعنی هیچ وقت نباید به مقاله خودمون ارجاع بدیم؟ یا یه جایی هست که بشه این کار رو انجام داد؟
سلام. من یه سوال خیلی ساده دارم. اگه یه مقاله خیلی خود ارجاعی داشته باشه، چطوری میشه فهمید که این ارجاع‌ها واقعا مرتبط و موجه هستن یا نه؟ یعنی یه راهی هست که بشه این خود ارجاعی‌ها رو تشخیص داد؟